Eğri Büğrü Sokaklarımız ve Gökküre’nin Rölevesi

Bizim, bir düzine tankın yan yana geçebileceği cetvelle çizilmiş büyük bulvarlarımız, dört köşe “rayon”larımız, geometrik meydanlarımız, bize tepeden bakan dev binalarımız hemen hiç olmamıştı. Topkapı, Çırağan gibi imparatorluk sarayları bile daha sonraki yıllarda ziyaret etmek fırsatını bulduğum West Minister, Versailles gibi yapıların, Alman şatolarının yanında hayli mütevazıdırlar. Zarif Beylerbeyi Kasrı, St. Petersburg’daki o nefes kesici Çarskoye Selo ile kıyaslandığında, Çariçe Elizabeta’nın giyinme odasından daha büyük ya da daha görkemli değildir. Bizde Kazan Üniversitesi’nin muhteşem bloğunun bir eşi de yok. Dar, dolambaçlı, hatta eğri büğrü sokaklar, kâh birbirlerine abanan, kâh uzaklaşan ahşap yapılar, küçük meydanların ortasında küçük camiler, mescitler, sebiller, çitlembikler, fıstık çamları, ıhlamurlar, erguvanlar… İstanbul, buydu. Şurası muhakkak ki hiç bir zaman bugün gördüğüm görkemli Kazan olmadı. Ve hep merak ettim, neden?

Sorunun cevabının ekonomik imkânlarda yatmadığı neredeyse kesindi. Kadırgalarını ipek yelkenlerle donatmaktan bahseden Osmanlı’nın payitahtını bezemekten aciz olmadığı kuşkusuzdu. Osmanlı’nın geometriden mükemmelen anladığı da kuşkusuzdu. O halde neden, ne devasa ovalarda yer almalarına rağmen geometrik düzene itibar etmemiş Anadolu şehirleri ne de İstanbul ısrarla gayri nizamidirler? Neden bizim şehirlerimizde yapılar toprağa rastgele serpilen bir avuç darının düştüğü noktalarda yükselmiş binalardan oluşmuş gibidirler? Neden, evlerimizi dağların yamaçlarına dikip, ovaları uzaklardan seyretmek ister gibiyizdir?

Anadolu’da ve Türk unsurunun hâkimiyetini sürdürdüğü hemen her yerde, iç şehirlerde, rastladığım bu yerleşim biçiminin izini sürdüğümde, merakım beni ortak akrabamız Cengiz Han’a ve Orta Asyalı atalarımızın yerleşim anlayışına kadar getirdi ki bugün burada sizinle paylaşmak istediğim, onların büyüleyici dünya görüşlerinin şekillendirdiği şehircilik anlayışlarıdır.

Dünyanın gelmiş geçmiş bu en büyük imparatorluğunun “Mavi Moğollar”ın, şehircilik anlayışını önemsiyorum. Çünkü “muhafaza etmek” ve “korumak” eylemlerinin fiziki varlıkların, yani binaların ve kremlinlerin restorasyonundan öte bu eserleri doğuran dünya görüşlerinin araştırılması, anlaşılması ve içselleştirilmesinden geçtiğine inanıyorum. “Sürdürülebilir muhafaza”nın söz konusu fiziki varlıkların “mimarlarının muradı”nı ihlal etmeyen, saptırmayan, düşünce ve inançlarına saygılı koruma olduğuna inanıyorum. Bana öyle geliyor ki giderek monotonlaşan, tek-tip olmak tehlikesiyle karşı karşıya olan dünyamızda, anlamlı koruma, nispeten yeni bir bilim olan arkeolojik astronominin bulgularına kulak vermesi gereken bir faaliyet olmalıdır.

1200’lü yıllarda Çin’in kuzeydoğusundan Hazar’a, daha sonraki yıllarda Kore yarımadasından Polonya’nın başkenti Kraków kapılarına kadar at koşturan rakipsiz Moğol orduları, icazetlerini “Tengri”den alır, kaderlerini “Ebedi Mavi Gök”e emanet ederlerdi.

Cengiz Han’ın “Mavi Kurt” ile “Boz Maral”ın birlikteliğinden geldiği şeklindeki efsaneyi bilirsiniz. Mavi Kurt’la Boz Maral, Ulan Batur’un kuzeybatısında, Hentey dağlarından kaynayan Onon ırmağının kenarında kurulan Moğol düğünüyle evlenirler, Cengiz Han doğar. Moğollar, dokuz gün dokuz gece bayram yapar, Sonsuz Gök’ün tanrısına tütsü ve at kurban eder, kımız sunarlar. Mavi Gök’ün süvarileri, dokuz tuğlu mızraklarını parlatırlar. Dokuz Uygur boyu hediyelerini sunarlarken, dokuz Oğuz boyu sıralarını bekler. Cengiz Han, kutsal Hentey dağının önünde dokuz kez diz çöker, dokuz defa secdeye varır.

Cengiz Han, babası Ebedi Mavi Gök’ün tanrısının göksel ideolojisini benimser, onun Göksel yasasını eksiksiz uygular. Göksel Ruhlar Divanı’nın 99 üyesini temsilen yeryüzünde 99 üyelik kurultayını oluşturur. Kurultay üyeleri, güçlerini Göksel Ruhlar Divanı’ndan sağarlar. Nitekim Cengiz Han’ın “Bozkırların İmparatoru” ilan edilmesi, Çin takviminin Kaplan Yılı 1206’da, Onon ırmağının kaynağında toplanan Yeryüzü Kurultayı ile gökyüzünde toplanan Göksel Ruhlar Divanı’nın ortak kararıyla olur.

İmparatorluğunun adını “Mavi” koyan Cengiz Han’dır. Mavi İmparatorluk, Büyük İskender’in, Romalıların, Napolyon’un topraklarını aşar; Pasifik Okyanusu’ndan Polonya’ya, Kuzey Hindistan’dan Rusya’ya uzanır. Moğol hanları, dünyayı Ebedi Mavi Gök’ün tanrısının himayesinde ve onun göksel ruhlardan oluşan heyetinin semaları yönetim ilkelerine, ideolojilerine sadık kaldıkları sürece Tengri, savaşçı Moğol soyluları ile birlikte hareket eder, halkı düşmanlarından korur.

Bu, hepimizin az ya da çok farklılıklarla bildiğimiz bir efsanedir. “Gök”, Moğollarda olduğu gibi Anadolu Türkçesinde de “mavi” demektir. Kul Şerif Camii’nin kubbesinin, minarelerinin külahlarının “mavi” olması, mimarının kişisel tercihinden ibaret değildir. Taşkent’teki Kukuldeş Medresesi’nin, Semerkent’teki Uluğ Bey Türbesi’nin, Buhara’daki camilerin ve daha nicelerinin kubbelerinin “mavi” olmaları da tesadüfen değildir. İstanbul’daki Mavi Camii’nin, İznik çinilerinin, Gagavuzların sancaklarındaki kurt başının gök rengi olması da öyle…

Mavi Moğolların torunları için “mavi” kutsal renktir. Dünyanın üçte birini kapsayan imparatorluğun yurttaşlarının gözünde astronomi, resmi bir uğraştır. Çünkü imparatorluğun dizginlerinin Ebedi Mavi Gök’ün ellerinde olduğuna inanırlar. Heyet âlimlerinin yani astronomların (Osmanlılarda astronomiye “heyet ilmi” denirdi), Göksel Ruhların dilek ve niyetlerini izleyebilmeleri, arzularını doğru saptamaları gerekir.

13. yüzyıl uzay araştırmalarını finanse eden dünya hükümdarı Kubilay Han’dır. Cengiz Han’ın torunu, Çin’in doğusundaki Hainan Adası’na kadar toplam 26 gözlemevinden oluşan rasathaneler zinciri kurmuş, en büyük yatırımı astronomiye yapmıştır. Bu rasathanelerde Gökküre’nin rölevesini çıkarılır.

Gökküre’nin rölevesinin çıkarılmasından amaçlanan yeryüzünde kurulacak şehirlerinin planlamasının, göksel planlamayı birebir yansıtmasını sağlamaktır. Nitekim atalarımızın şehirleri Gökküre’nin rölevesinin yeryüzünde uygulanması şeklinde gerçekleşir. Uygulamanın yaşayan en iyi örneklerinden birisi, Mavi Moğolların kuzey başkenti Beijing’dir. Efsaneye göre Kubilay Han, Güneş, Su, Toprak ve Ay Tanrılarının arasındaki dayanışmayı onların yeryüzündeki evlerini birbirlerine surlarla bağlayarak güçlendirmeye karar vermiş, böylece oluşan kareyi ufuk çemberinin içine yerleştirmiştir. Güneş, Su, Toprak ve Ay Tanrıları, aynı zamanda kutsal yönleri, yani Dünya’nın dört bucağı olan Güney, Kuzey, Doğu ve Batı’yı temsil ederler. Çemberin ya da karenin merkezinde “Mavi Gök’ün tanrısının yeryüzündeki evi” inşa edilir. Göksel imparatorluğun hakanları, “Ezeli ve Ebedi Mavi”nin, Tengri’nin, gücünü Dünya’ya akıttığı bu evde yaşayacaklardır. Konağın kapısının kayın ağacından oyulmuş olması anlamlıdır. Kayın, Altayların kutsal hayat ağacıdır. Bu muhteşem kapının kuzey steplerinin zararlı Yin etkilerinden koruyacak, Güneş tanrısının cömert Yang sıcaklığını içeri alacak şekilde Güney’e yerleştirilmesi de tesadüfi değildir. İnşaatta madeni çivi kullanılmaz, çatısı masmavi çinilerle örtülür. Günümüzde “En Mükemmel Ahenk Sarayı” diye bilinen bu binada, yeryüzünün İmparatoru Kubilay Han, Mavi Gök’ün Tanrısı ile birlikte yaşayacaktır.

Turna, kutsanmışlığı ve uzun ömrü simgeler. Kubilay Han’ın şehri “turnalar” tarafından korunur. Gelenek Osmanlı’da da korunur. 68. Yeniçeri Ortası, turnaların korunmasından sorumludur. Doğrudan padişaha bağlı Kapıkulu Ocakları’nın piyade sınıfı kapsamında turnalardan sorumlu 68. Orta’nın kumandanına Turnacıbaşı; 14, 49, 66 ve 67. ortaların kumandanlarına Haseki Ağaları denirdi. Cuma namazı alaylarında, kıdemlerine göre padişahın atının yanı sıra ikisi sağında, ikisi solunda yürürlerdi.

Hanın sarayının yerinin saptanmasından sonra sıra imparatorluğun askeri ve sivil erkânının hüküm sürecekleri malikânelerin yerlerini tespit etmeye gelir. Önce gökyüzünün Güneş ve Ay’dan sonra en parlak yıldızı olan BüyükTazı (Canis Major) kümesinin en görkemli yıldızı Sirius’den bir şakul sarkıtılır. “Cebbar Avcı” dediğimiz Orion’un “Betelgeuse” ve “Rigel” yıldızlarına kanca atılır, böylece ordunun sol ve sağ kanat kumandanlarının karargâhlarının yerleri saptanır. “Arabacı” kümesi Augira’nın oğlağı Capella’nın izi düşürülür. Küçük Arslan, Leo Minor’ın “Regulus”unu, Küçük Köpek’in “Procyon”unu, Boğa takım yıldızı Taurus’un “Aldebran”ını ( (ناربدلا indirirler. Canopus, Kentaurus, Arcturus, Vega, Archernar, Hadar, Acrux, Altair ile devam ederler.

99 yıldızın yeryüzündeki 99 evini işaretlerler. Kubilay Han’ın yeryüzü şehrinin mimari planı, gökyüzünün mimari planının tıpkı basımı olur.

Bir diğer akrabamız, Hun yabgusu Teoman’ın büyük oğlu Mete’nin, “Ezeli ve Ebedi Gökyüzü’nün Biricik Kızı” olarak bilinen, çift – bileşkenli süper dev Polaris yani Kutup Yıldızı ile evlendiği anlatılır. Efsaneye göre “Polaris gülse, Mavi Gök güler, Polaris ağlasa Mavi Gök ağlardı. Mete Han, Kutup Yıldızı Polaris’i gebe bıraktı, Oğuzlar, Göksel Ruhlar Divanı ile akraba oldular. Göksel gelinleri yeryüzündeki yaşamını yadırgayıp mahzun olmasın diye atlarını maviye boyadılar. Mavi atlarını Polaris’in yurdunun etrafında dolaştırdılar, takımyıldızları aratmadılar.”

Anadolu Türkçesinde Kutup Yıldızı’na “Demirkazık” deriz ve sadece bizim topraklarımızdan beşten fazla “Demirkazık” tepesi ya da dağı vardır.

Kutup Yıldızı, Mete Han’a oğulları Gün, Ay ve Yıldız’ı doğurduğunda, göksel akrabaları ona doğum hediyesi olarak gök tüylü, gök yeleli, masmavi bir kurt armağan ederler. Mavi Kurt, yurdun duman deliğinden süzülür, gelir, Mete’nin önüne düşer. Kore Yarımadası’nın kuzeyindeki Tunguz ülkesinden, Hazar’a, Kral Niyatri Tsenpo’nun topraklarından Altın Adam’ın krallığına yürür, Gökoğuzlara öncülük eder. Başları sıkıştığında tanrıdan olmuş tanrıya benzer Bilge’yi tahta çıkarır. Mavi Gök’ün atlıları Bilge’yi altından dökülmüş kurt başı âlemlerini gökyüzüne kaldırarak selamlarlar.

Bizimkiler bunları yapadursunlar, öte yandan, Yüce ve Muhteşem Gök’ün Parlak Ruhu, Japon Amaterasu-omikami, “Kami” dedikleri, Göksel Ruhlar Divanı’nı Kyuşu Adası’nın Honşu Adası’na sokulduğu Yamato topraklarının semalarında toplanmaya çağırır, yeryüzünde bir hanedan başlatmaya karar verdiğini bildirir. Göksel Ruhlar Divanı, Güneş tanrıçasının kararını coşkuyla karşılar, yıldızlar göktaşlarını ateşler, Japon adalarının üzerinde havai krizantemler oluştururlar. Havai krizantemler, Amaterasu- Omikami’nin torunu, Güneş’in veliahdı Prens Ninici-No Mikoto’yu kucaklar, Kyuşu Adası’nın en yüce dağı su- Omikami’nin torunu için seçtiği Fuji Yama dağında ikamet eden ölümlü gelinle evlendirirler. Gökyüzü, yeryüzünü döller, Japonya’nın ilk ölümlü İmparatoru Jimmu Tenno, Honşu Adası’nın Nara Havzası’nda doğar. Tenno’nun doğduğu şehir, Kubilay Han’ın kuzey başkentin planlarını hemen aynen uygular. Tibet’ten Uygur diyarına Orta Asya, benzer efsanelerin diyarıdır.

Günümüze dönersek… Nispeten yeni bir bilim dalı olan arkeolojik astronomi bize Ezeli ve Ebedi Gökyüzü ile doğrudan ilişki içinde olan toplumların, dünya görüşlerini şehirlerine yansıttıklarını söylüyor. Kendilerini kâinata gökyüzüne bağlayan toplumların doğayı fethetmek, hükümdarlarının gücünü cismanileştirmek için yola çıkmadıklarına, şehirlerinde geometriye, yada “regulyarnaya” itibar etmediklerine işaret ediyorlar. Bizim yerleşimlerimiz toprağa rasgele serpiştirilmiş bir avuç darının düştüğü noktalarda yükselmiş binalardan oluşmuşlarsa, nedeni yıldızların da öyle yerleşmiş olmalarıdır. Evlerimizi dağların yamaçlarına dikip, ovalara uzaktan bakıyorsak, nedeni dağların ölümsüz göksel ruhların fani insanoğlunu dölledikleri kutsal yerler olmalarıdır.

Kendi adıma, ne zaman ata ruhlarının değerlerini reddeden “regulyarnaya”dan bunalırım, gönlüm kaybolan şehirlerimizi arar. Gönül ister ki Avrasya kültür mirasını korumaya yönelik bu fevkalade önemli toplantı, interdisipliner bir toplantı olarak genişletilsin, dilbilimcilerden antropologlara, arkeologlardan astronomlara ve en önemlisi çevre-bilimcilerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsasın.